Dnia 13 maja br. w auli Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego odbyło się sympozjum zatytułowane „Sześć «Pragniemy». Magisterium Jana Pawła I w świetle pism archiwalnych” zorganizowane przez Fundację Watykańską Jana Pawła I oraz uczelnię jezuicką w Rzymie. Miejsce spotkania nie było przypadkowe, ponieważ Albino Luciani (1912-1978) studiował na „Gregorianie” (1942-1947). Sympozjum było także pomyślane jako przygotowanie do zbliżającej się beatyfikacji „papieża uśmiechu”, która odbędzie 4 września br., jak również jako sposobność do zaprezentowania publikacji „Il Magistero. Testi e documenti del Pontificato”, zawierającej wszystkie przemówienia i wystąpienia Jana Pawła I. Jest to opracowanie krytyczne, w którym wzięto pod uwagę dokumentację archiwalną.
W części inauguracyjnej zabrali głos przedstawiciele zaangażowanych w wydarzenie instytucji: prof. Mark A. Lewis SJ, prorektor „Gregoriany”, kard. Beniamino Stella postulator procesu kanonizacyjnego Jana Pawła I, Andrea Tornielli, dyrektor wydawniczy Dykasterii Komunikacji Stolicy Apostolskiej oraz kard. Pietro Parolin, watykański Sekretarz Stanu i zarazem przewodniczący Fundacji Jana Pawła I.
PSympozjum poprowadziła prof. Stafania Falasca, wiceprzewodnicząca Fundacji organizującej sympozjum. Najpierw przedstawiono historię przywiezionego do Rzymu z Wenecji prywatnego archiwum Albino Lucianiego, które obecnie mieści się w siedzibie wspomnianej Fundacji przy Via Conciliazione, 5. Biskup Sergio Pagano, dyrektor Archiwum Watykańskiego, podkreślił, że z racji tak krótkiego pontyfikatu (34 dni) uznano, że biblioteka i dokumenty mieszczące się w apartamencie papieskim mają charakter prywatny i zabrano je do Wenecji. Archiwum wiąże się jednak w części z posługą papieską Jana Pawła I, dlatego podjęto decyzję o jego ponownym przewiezieniu do Rzymu.
Doktor Flavia Tudini przedstawiła zawartość prywatnego archiwum Jana Pawła I, które składa się między innymi z notesów, notatek, korespondencji, dokumentów związanych z Soborem Watykańskim II, pracą Lucianiego w Konferencji Episkopatu Włoskiego, jego udziałem w synodach i z fotografii.
Prof. Carlo Ossolo z Collège de France zwrócił uwagę na rolę odniesień do literatury pięknej obecnych w przepowiadaniu Albino Lucianiego, przez co nawiązywał on do konkretnych problemów ludzkiej egzystencji. Prof. Falasca podkreśliła przy okazji, że Jan Paweł I był tym papieżem, od którego rozpoczyna się wpływ kolokwializmu na oficjalne przepowiadanie biskupa Rzymu. Kolokwializm w tym przypadku rozumiała jako „mówienie językiem ludu”, czy też odchodzenie od oficjalnej wersji tekstu w trakcie wygłaszanego przemówienia.
Prof. Dario Vitali z „Gregoriany”, kończąc sesję przedpołudniową, w swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na programowe przemówienie Jana Pawła I wygłoszone nazajutrz po wyborze w Kaplicy Sykstyńskiej 27 sierpnia 1978 r. Scharakteryzował program pontyfikatu wyrażony w sześciu „Pragniemy”: 1) kontynuowanie reform Soboru Watykańskiego II, 2) zachowanie dyscypliny Kościoła i kapłaństwa, 3) ewangelizacja, 4) ekumenizm, 5) dialog ze światem współczesnym i religiami niechrześcijańskimi, 6) praca na rzecz pokoju.
Papież Luciani rozumiał, że Kościół rozwija się w dynamice pomiędzy wiernością Tradycji, a postępem. Bez Tradycji Kościół popada w niebezpieczeństwo ziemskich przygód, ale bez postępu zamienia się w archeologiczne muzeum. Mówca stwierdził, że Jan Paweł I był człowiekiem Kościoła, rozumiejącym potrzebę zachowania Tradycji, ale także postawy otwartości na znaki czasu. Wyraził to m.in. w przekonaniu dotyczącym rozwoju wzajemnego współdziałania między prymatem Piotra i kolegialnością biskupów.
Profesor Gilfredo Marengo z Papieskiego Instytutu Teologicznego Jana Pawła II w Rzymie przedstawił temat „Luciani, okres posoborowy i synody”. Przypomnijmy, że Luciani był biskupem diecezji Vittorio Veneto (1958-1970) i patriarchą Wenecji (1970-1978). Mówca podkreślił, że Luciani podzielał troskę Pawła VI, jeśli chodzi o nauczanie i zarządzanie Kościołem, by wprowadzić w życie postanowienia Vaticanum II. Marengo zauważył, że Luciani w przeciwieństwie do Wojtyły mówił wiele z perspektywy Soboru, ale nie zagłębiał się w teologiczne kwestie z takim zaangażowaniem, jak czynił to biskup krakowski. Prelegent omówił udział Lucianiego w Synodzie Biskupów w 1971, 1974 i 1977 r. Luciani uważał, że współczesna ewangelizacja nie może podważyć doktryny katolickiej i prymatu Piotra w Kościele.
Prof. Giovanni Vian z weneckiego Uniwersytetu Ca’Foscari wyszczególnił aspekty charakterystyczne dla nauczania Lucianiego jako biskupa i następnie papieża. Zwrócił uwagę m.in. na troskę o właściwe ujęcie relacji między wolnością a autorytetem, by zachować dyscyplinę i posłuszeństwo w Kościele oraz chrześcijańską wizję małżeństwa i rodziny. Mówca podkreślił realizm patriarchy Wenecji, który zdawał sobie sprawę z powiększającego się dystansu między katolicką moralnością a zsekularyzowanym światem, czego przejawem było uchwalenie prawa o rozwodach we Włoszech w 1974 r. Albino Luciani nawiązując do Vaticanum II odnosił się przede wszystkim do dwóch dokumentów: „Lumen gentium” i „Gaudium et spes”.
Prof. Mauro Velati historyk Kościoła związany Fondazione per le Scienze Religiose Giovanni XXIII w Bolonii podjął temat: „Jan Paweł I a kwestia ekumenizmu”. Kontakty z chrześcijanami innych wyznań i gminą żydowską zaczęły się na dobre, kiedy Luciani przeniósł się do Wenecji. Wcześniej miały raczej charakter sporadyczny i okazjonalny. W czasie krótkiego pontyfikatu nie było wiele okazji do spotkań ekumenicznych. Zwykle przywołuje się audiencję (5.09.1978) dla Nikodema Rotova, metropolity prawosławnego Leningradu i Nowogrodu, podczas której doszło do nagłej śmierci hierarchy wschodniego. Jan Paweł I odnosząc się do tego wydarzenia wyznał, że nigdy wcześniej nie słyszał tak pięknych słów o Kościele, jak te wypowiedziane przez Nikodema w ostatniej chwili jego życia. Velati podkreślił, że papież Luciani rozumiał nad wyraz dobrze, jak ważne znaczenie ma budowanie jedności chrześcijan w dzisiejszym świecie. Również był przekonany o roli papieża w prowadzeniu dialogu międzyreligijnego. Świadczy o tym przesłanie wystosowane do prezydenta Jim’iego Cartera (21.09.1978) w związku z negocjacjami prowadzonymi w Camp David między stroną izraelską i stroną palestyńską.
Prof. Davide Fiocco z Wyższego Instytutu Nauk Religijnych Jana Pawła I w Treviso mówił na temat kolegialności biskupów jako drogi prowadzącej Lucianiego z auli soborowej do papieskiego tronu. Papież Luciani we wspomnianym przesłaniu z 27 sierpnia 1978 r. zaprosił biskupów do współpracy w zarządzaniu Kościołem powszechnym. Także inne wypowiedzi i gesty świadczą o jego świadomości, co do znaczenia idei kolegialności w Kościele. Świadomość ta formowała się w auli Soboru Watykańskiego II. Nie bez znaczenie jest fakt, że jego jedyna interwencja w auli soborowej dotyczyła właśnie kolegialności. Jan Paweł I rozumiał, że wcielenie kolegialność w życie Kościoła wymaga roztropnego działania, ale był całkowicie przekonany co do jej znaczenia i potrzeby.
Sympozjum zakończył pokaz filmu dokumentalnego o Janie Pawle I, który przygotowała RAI Vaticano. Po projekcji zabrali głos Paolo Ruffini, przewodniczący Dykasterii Komunikacji Stolicy Apostolskiej i Massimo Enrico Milone, dyrektor Rai Vaticano.
Podsumowując, należy podkreślić, że sympozjum przyczyniło się do przypomnienia postaci Jana Pawła I, jego myśli i dzieła. Wiodącym dokumentem, na który zwrócono uwagę, było przesłanie z 27 września 1978 r. zawierające program zaczynającego się pontyfikatu. Pomimo tego, że pontyfikat papieża Lucianiego był krótki, to postać ta zasługuje, by wyprowadzić ją z cienia historii i bliżej poznać.
Sympozjum stanowiło również okazję do zapoznania się z działalnością Fundacji Watykańskiej Jana Pawła I, powołanej do istnienia 2020 r., której zadaniem jest studiowanie myśli i nauczania papieża, zachowanie jego dziedzictwa kulturalnego i religijnego, organizowanie konferencji naukowych, przygotowywanie specjalistycznych publikacji. Fundacja pragnie być punktem odniesienia dla innych organizacji i inicjatyw działających w tych samych celach. Zarządzana jest przez Radę Administracyjną, na której czele stoi przewodniczący, oraz przez Radę Naukową. Oprócz zaprezentowanej podczas sympozjum publikacji, staraniem Fundacji przygotowano dwie inne pozycje książkowe, mające ścisły związek z procesem kanonizacyjnym papieża Lucianiego: „Giovanni Paolo I. Biografia ex documentis” oraz „Papa Luciani. Cronaca di una morte”.
Andrzej Dobrzyński
Fot. A.D.