Anna Sitarska była cenionym bibliotekoznawcą. Praca naukowa związała ją z uniwersytetami w Warszawie, Łodzi, Białymstoku i Krakowie. Profesor dr hab. Sitarska była „prekursorem prac nad modernizacją i komputeryzacją prac bibliograficznych i bibliotekarskich w Polsce oraz rozwoju współczesnej teorii i praktyki informacji naukowej”, jak również „prekursorem nowatorskich badań systemowych bibliotek jako przygotowania do wdrażania najnowocześniejszych metod pracy w tych instytucjach”. Chciałbym także dodać, że w 1991 roku, jako „doradca, uczestniczyła w zebraniu założycielskim Federacji Bibliotek Kościelnych «Fides» w Bibliotece Seminarium Duchownego w Warszawie na Bielanach”. Członkiem «Fidesu» jest także Ośrodek Dokumentacji i Studium Pontyfikatu w Rzymie. W dniu 21 kwietnia, w wieku 84 lat prof. Anna Sitarska odeszła do wieczności.
Chciałbym wspomnieć współpracę prof. Sitarskiej z Ośrodkiem Pontyfikatu Jana Pawła II, której owocem jest publikacja „Jan Paweł II poza cenzurą PRL 1976-1989” zredagowana wspólnie ze Stefanią Skwirowską (zm. 2019). Bibliografia została wydana przez rzymski Ośrodek w 1996 r. Warto przypomnieć tę publikację, by wyrazić wdzięczność zmarłym autorkom za ich trud i cenny wkład w naukę, ale przy okazji także przypomnieć ten okres w najnowszych dziejach Polski, w którym władze cenzurowały wypowiedzi Jana Pawła II i ingerowały w ich treść, wycinając w publikacjach prasowych całej passusy, fałszując relacje. Integralne teksty przemówień i dokumentów oraz rzetelne ich omówienie ukazywały się w prasie niezależnej, drukowanej i rozpowszechnianej nielegalnie. Groziły za to kary, włącznie z więzieniem.
Autorki publikacji „Jan Paweł II poza cenzurą PRL” zebrały „obszerny wybór” książek i artykułów, w miarę możliwości kompletny, w układzie bibliografii podmiotowej, czyli dokumentów i wypowiedzi papieża, oraz przedmiotowej, czyli opracowań na temat jego działalności. Zgromadzone w bibliografii publikacje ukazały się zarówno w oficynach czy drukarniach nielegalnych, działających w podziemiu niepodległościowym, ale też legalnych, głównie kościelnych, tworzących razem nurt wydawnictw i prasy niezależnej. Zasadniczym kryterium było to, że publikacje ukazały się poza cenzurą PRL, która oficjalnie została zniesiona w czerwcu 1990 r. Przykładem publikacji kościelnej poza cenzurą jest „Głos papieża Jana Pawła II” wydawany przez Diakonię Jedności Ruchu „Światło i Życie”. W bibliografii nie uwzględniono wydawnictw katolickich podlegających urzędowi cenzury w PRL.
Bibliografia nie obejmuje publikacji emigracyjnych, lecz tylko krajowe. Uwzględnione są dwa lata ukazywania się wydawnictw niezależnych przed początkiem pontyfikatu, ale najwięcej publikacji ma miejsce po 1981 r., kiedy drugi obieg wydawniczy bardzo się rozwinął, ponieważ… był głód prawdy. W bibliografii znajdziemy także echa czy przedruki polemik, które autorzy opozycyjni prowadzili z autorami atakującymi Jana Pawła II w prasie komunistycznej czy zagranicznej, np. w „Der Spigel”.
Do rejestru włączono również tzw. fałszywki, czyli pisma wydawane przez Służbę Bezpieczeństwa, sfabrykowane jako nielegalne, jakby były publikacjami opozycji, ale rozpowszechniane w celu wprowadzania zamętu wśród czytelników. Fałszowano wypowiedzi papieża, propagowano paszkwile i tanie sensacje na jego temat, czy np. wiadomości, że opozycja nie życzyła sobie przyjazdu Jana Pawła II w 1983 r. Grupa o nazwie „Samoobrona Wiary” upowszechniła w rozprowadzanych publikacjach „jadowity atak na wewnątrzkościelnych nowinkarzy, jak Karol Wojtyła” […], oskarżając go o współpracę z KOR-em oraz „upowszechnianie pornografii (sic!)”, czyli już wtedy nienawiść odbierała piszącym zdrowy rozsądek. Tego typu dokumenty są w bibliografii zaznaczone jako „podrzucone przez PRL-owski aparat antykościelny”.
Prof. Anna Sitarska stwierdziła we wstępie do publikacji, że bibliografia „daje swoisty obraz recepcji wydawniczej materiałów o wielkiej doniosłości dla kultury duchowej Polaków. Obserwacja wielości przedruków tekstów Ojca Świętego, ich trwającej przez lata obecności w nurcie niezależnego od cenzury PRL obiegu wydawniczego, jak również poznanie liczby przedruków tekstów o Janie Pawle II, pozwala na dostarczenie wielu przesłanek o drogach przenikania nauki społecznej Papieża-Polaka do polskich środowiska czytelniczych” (s. 9).
Bibliografia „Jan Paweł II poza cenzurą PRL” w założeniu była uzupełnieniem serii „Jan Paweł II. Bibliografia polska”, która od początku pontyfikatu ukazuje się staraniem rzymskiego Ośrodka. Autorki Sitarska i Skwirowska odeszły jednak od porządku chronologicznego w układzie literatury, czym kieruje się wspomniana seria, uznając, że porządek tematyczny lepiej uwypukli zainteresowanie niezależnego ruchu wydawniczego poszczególnymi tekstami Ojca Świętego, problematyką jego nauczania i aspektami działalności. Trafność tego przekonania odzwierciedla spis treści, który już sam w sobie jest bardzo ciekawy.
Bibliografia ukazuje recepcję nauczania Jana Pawła II, pielgrzymek do ojczyzny i do różnych krajów, posługi w Watykanie etc. W części przedmiotowej bibliografii są uwzględnione publikacje dotyczące refleksji o nauczaniu Karola Wojtyły – Jana Pawła II, komentarze, posługa pasterska. Jest wielotematyczna część „O nauczaniu i autorytecie papieża”, a w tym dziale znajdują się takie sekcje jak np.: „Autorytet papieża a NSZZ „Solidarność”, „Opozycja niepodległościowa o papieżu”, „Władze PRL i PZPR wobec Jana Pawła II”, ale również i takie jak: „Propaganda antykościelna, zamachy, ataki na Kościół i Jana Pawła II” czy „Propaganda prasowa, cenzura, akty przemocy”.
Prof. Anna Sitarska przyznała, że bibliografii „Jan Paweł II poza cenzurą PRL” można zarzucić przesadne eksponowanie tematów „niereligijnych”, zwłaszcza w sporządzonych indeksach. Autorka podkreśliła jednak, że w niezależnym obiegu wydawniczym „silniej niż wymiar duchowy czy religijny – widać także, a może przede wszystkim – wymiar społeczny i polityczny przemian polskiej świadomości pod wpływem wydarzeń pontyfikatu Jana Pawła II, zwłaszcza dzięki bezpośrednim kontaktom Polaków z Ojcem Świętym w czasie jego podróży duszpasterskich do ojczyzny oraz podczas audiencji na Watykanie. Silna wzajemna więź wartości życia duchowego jednostek i etyki społecznej, której kanony zawarte są w nauczaniu Jana Pawła II, z dążeniem do wolności osobistej oraz do suwerenności państwowej – polskiej, tak wyraźnie widoczna jest w prezentowanych materiałach, że zdecydowano się na pokazanie tych zjawisk […]” (s. 18).
Na okładce bibliografii „Jan Paweł II poza cenzurą PRL” autorki zdecydowały się umieścić zdjęcie, „symboliczne w swojej wymowie”, z okładki opozycyjnego tygodnika „Przegląd Wiadomości Agencyjnych”, z ostatniego numeru opublikowanego w 1989, czyli „tuż przed zniesieniem cenzury”. Do zdjęcia dodano słowa: „Trzymajcie się!” Jakby Jan Paweł II miał powiedzieć: z cenzurą było trudno, ale bez cenzury, w dobie wolności, która może przerodzić się w swawolę, kiedy prawda spowszednieje, zakróluje relatywizm moralny, też nie będzie łatwo.
To oczywiście moja interpretacja, która zrodziła się pod wpływem chwili obecnej, kiedy niesprawiedliwymi oskarżeniami zaatakowano autorytet św. Jana Pawła II w Polsce i we Włoszech. Tym bardziej, że korzystając z indeksu osobowego autorów uwzględnionych w bibliografii można łatwo odnaleźć to, co pisali w tamtym czasie o papieżu i porównać to z tym, co piszą i mówią dziś, kiedy niektórzy z nich są prominentnymi ludźmi polityki i życia publicznego. To również może pobudzić do wyciągnięcia istotnych wniosków.
Jestem głęboko przekonany, że znaczenie historyczne i merytoryczne przypomnianej bibliografii, przytoczone słowa prof. Sitarskiej, jak również to zdjęcie z okładki mogą jasno przemówić do naszych umysłów i sumień właśnie w tym czasie ataków na papieża Polaka. Zgłębiajmy przesłanie Jana Pawła II, które nie straciło siły kształtowania ludzi, a wręcz przeciwnie, jawi się jeszcze bardziej aktualne, bo ukazujące autentyczne wymiary wolności i prawdy w życiu indywidualnym i społecznym. Niewątpliwie, bibliografia „Jan Paweł II poza cenzurą PRL” jest pomocą w tym zadaniu i cennym świadectwem.
Ks. Andrzej Dobrzyński
Zmarłe autorki tej publikacji obejmujmy wdzięczną modlitwą do Boga. Eucharystia za śp. Annę Sitarską zostanie odprawiona w piątek, 28 kwietnia 2023 r. o godz. 12.00 w kościele św. Bonifacego w Warszawie, pogrzeb na cmentarzu parafialnym w Nadarzynie. Requiescat in pace.