Najcenniejsza wśród koronek

Należący do zbiorów Ośrodka Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II koronkowy ośmiowiersz byłby z pewnością cennym nabytkiem dla niejednego muzeum etnograficznego w Polsce, a może i na świecie. O wartości koronki decyduje przede wszystkim oryginalność wzoru, kunszt wykonania oraz dbałość o każdy szczegół, w tym przypadku jednak dochodzi też walor czasowy i stopień trudności zastosowanej techniki. Prezentowany ażur ma już ponad 100 lat, został wykonany jedną z najciekawszych i najtrudniejszych metod rękodzieła artystycznego. Niezwykle ważne jest to, o czym informuje sama autorka w załączonej do pracy odręcznej notatce: „[Jest to] Zastosowanie alfabetu po raz pierwszy w koronkarstwie klockowem, przez Leonię Górską we własnej, bezpłatnej szkole w Łomży. Nitki valenciennes, 560 klocków”. Ponadto artystka podała dokładnie datę opracowania wzoru, rozpoczęcia pracy i jej zakończenia. O znaczeniu tego koronkarskiego odkrycia świadczy zainteresowanie, jakim cieszyła się praca goszcząc na wystawach w Łomży od (1912r.), Pradze Czeskiej (1912r.), w Nowogrodzie (1975r.) oraz w warszawskim Muzeum Etnograficznym (1976r.).

Początki koronkarstwa klockowego sięgają XV w. Technika ta pochodzi prawdopodobnie z Włoch, chociaż niektórzy uważają, że ojczyzną koronki klockowej są kraje Wschodu. Stopniowo jej popularność rozszerzyła się na Belgię, Francję, Niderlandy i inne kraje europejskie. W Polsce pierwsze rękodzieła pojawiły się w XVI wieku dzięki królowej Bonie, która sprowadziła z Włoch nauczycieli tej techniki, a ogromny popyt na ozdoby do szat dworskich oraz strojów liturgicznych przyczynił się do popularyzacji misternych ażurów. Rozwój trwał aż do początku XIX wieku, kiedy to z chwilą rozpowszechnienia się maszyn do wyrobu koronek i powstania fabryk – rękodzieło znacznie podupadło. Jednak w Polsce renesans ażurów dopiero się zaczął, a prawdziwy rozkwit koronkarstwa przypadł na koniec XIX wieku.

W 1911 r. w tygodniku łomżyńskim „Wspólna praca” zamieszczone zostało ogłoszenie: „Nauka koronek… oraz możność nabycia deseni… za naukę 6 rubli – i bezpłatnie. Łomża, Dworna 21”. Autorką anonsu była wspomniana już Leonia Górska z d. Machwicz-Machczyńska. Według życiorysu spisanego przez jej córkę Leonię Mejerową, pochodziła z wielodzietnej rodziny. Jej ojciec za udział w Powstaniu Styczniowym trafił na Syberię. Spośród szóstki jego dzieci Leonia najbardziej wyróżniała się zdolnościami artystycznymi. „[Moja matka] – pisze córka – pobierała lekcje koronkarstwa klockowego w szkole p. Gabryel w Warszawie”. W 1883 r. poślubiła Głównego Księgowego Urzędu Akcyz w Łomży Henryka Górskiego, odtąd wspólnie poświęcili się działalności patriotycznej i dobroczynnej. Dwukrotnie w tygodniu chodziła do więzienia w Łomży, udzielając lekcji więźniarkom, które robiły koronki na metry, a pieniądze ze sprzedaży otrzymywały przy wyjściu na wolność. Leonia założyła w Łomży prywatną szkołę, co zaowocowało nagrodą za ogromny zestaw prac na wystawie koronek w Pradze czeskiej w 1912 r. Ponad 100 próbek wzorów przekazała do Szkoły Koronkarskiej im. Heleny Modrzejewskiej w Zakopanem. Muzeum Etnograficzne w Łomży posiada ok. 300 prac p. Górskiej.

Jednak żadna z nich nie jest tak cenna, jak ta przekazana Janowi Pawłowi II przez panią Mejerową. Oto fragment listu dołączonego do daru: „Przejęta do głębi serca przyjazdem Waszej Świątobliwości do kraju i podniosłym nabożeństwem na placu Zwycięstwa w Warszawie, pragnę ofiarować Waszej Świątobliwości pracę Matki mojej – ośmiowiersz w koronce, który jest pierwowzorem wprowadzenia alfabetu w koronkarstwie klockowym. Od 1912 roku praca ta była na wielu wystawach artystycznych w Muzeach Etnograficznych. Jestem szczęśliwa mając nadzieję, że dojdzie [do] rąk Waszej Świątobliwości wraz z moją serdeczną modlitwą o Jego zdrowie i siły. Łódź, 3/VI 1979r.” A oto treść ośmiowersowego zapisu:

Zapraszamy do odwiedzenia muzeum Ośrodka Dokumentacji i obejrzenia koronkowego eksponatu.