W dniach 20-22 listopada br., w siedzibie karmelitańskiego Uniwersytetu Mistyki w Avila, odbyło się sympozjum na temat „Budowania Europy na fundamencie integralnego humanizmu”, inspirowanego nauczaniem św. Jana Pawła II. Co stanowi sedno „Europy ducha” o którym mówił papież i co robić, by ten projekt był brany pod uwagę i realizowany? To tylko niektóre z wielu pytań, na które starali się odpowiedzieć zaproszeni prelegenci.
W otwarciu sympozjum wzięła udział prof. Marzenna Adamczyk, ambasador RP w Madrycie, która w krótkim wystąpieniu podkreśliła znaczenie pontyfikatu Jana Pawła II na płaszczyźnie politycznej. Był „ojcem” zjednoczenia Europy po 1989 r., stwierdziła, wskazywał drogę solidarności między państwami, a jego wizyty przynosiły konkretne skutki społeczne i polityczne, jak np. na Kubie w 1998 r. Zwróciła uwagę, że jego nauczanie ma nadal kluczowe znaczenie dla budowania jedności Europy, w której postępującą polaryzację stanowisk należy przezwyciężać dążeniem do budowania wspólnoty. José María Gil Tamayo, biskup Avila, przypomniał bogate doświadczenie Europy XX stulecia, które posiadał Jan Paweł II. Łączył z nim zasadnicze przesłanie, że Chrystus wybawia człowieka od zła i ukazuje mu perspektywę ziemskiego rozwoju oraz pełnego szczęścia w wieczności. Wskazał na aktualność słów Jana Pawła II wypowiedzianych w Santiago de Compostela 9 listopada 1982 r. Kształtowanie się Europy było związane z ewangelizacją. Biskup podkreślił, że humanizm, który wyrasta z dziedzictwa europejskiego, nie będzie integralny jeśli stanie się negacją prymatu Boga. Mówca przywołał także przemówienie Benedykta XVI wygłoszone przy grobie św. Jakuba, 6 listopada 2006 oraz List Franciszka do kard. Parolina z okazji 50-lecia współpracy Stolicy Apostolskiej z instytucjami unijnymi (22 października br.). Znajduje się w nich wskazanie, że oryginalny humanizm europejski nie wyklucza Boga z życia człowieka.
Rektor Papieskiego Uniwersytetu Jana Pawła II w Krakowie, ks. prof. Robert Tyrała wskazał, że w obecnym momencie prób podważania autorytetu papieża Polaka i jego dokonań, ważnym jest, by ukazywać jego twórcze myślenie i znaczenie nauczania. Nawiązując do papieskich przemówień w Strasburgu (1988) i Gnieźnie (1997), przypomniał, że Ojciec Święty przestrzegał przed utopijnymi projektami jedności europejskiej, które lekceważą wartości duchowe i moralne, wyrastające z dziedzictwa chrześcijańskiej wiary. Rektor Międzynarodowego Instytutu św. Teresy i św. Jana od Krzyża w Avila, określanego również „Uniwersytetem Mistyki”, Francisco Fermín podkreślił, że nauki humanistyczne mają za cel pomagać ludziom wzrastać w ich człowieczeństwie i przyczyniać się do rozwoju społecznego. Obecnie przy tak dużym zróżnicowaniu dziedzin humanistycznych, wielości koncepcji i prowadzonych studiów trudno o wypracowanie wspólnej, holistycznej wizji człowieka. Tym niemniej Jan Paweł II uważał, że taka integralna wizja osoby ludzkiej jest konieczna jako fundament budowania jedności między ludźmi i narodami w Europie oraz w świecie. Dał temu wyraz m.in. w Liście apostolskim Spes aedificandi z 1 października 1999 r., ogłaszając Brygidę ze Szwecji, Katarzynę ze Sieny i Edytę Stein patronkami Europy. Mówca przyznał, że papież liczył na świadectwo ludzi wierzących, mieszkańców Starego Kontynentu, którzy własnym świadectwem powinni potwierdzić aktualność duchowych i moralnych wartości w codziennym życiu.
Tchnąć życie w autentyczne wartości
Juan Burgos, filozof z Uniwersytetu CEU San Pablo w Madrycie mówił o „duszy Europy”, na którą złożyło się dziedzictwo Grecji, Rzymu i Jerozolimy: racjonalność, rządy prawa oraz dążenie do doskonałości duchowej i moralnej przez naśladowanie Chrystusa. Wpłynęło to na ukształtowanie się koncepcji człowieka jako osoby – podmiotu praw i obowiązków. Proces degradacji wartości duchowych należy przezwyciężać świadectwem osobistej i wspólnotowej wiary, zdolnej tworzyć kulturę w formie przyswajalnej przez współczesne pokolenia. Zdaniem prof. Burgos istotnym czynnikiem tego świadectwa i odpowiedzią na współczesne problemy ludzkie powinien być wypracowany przez Karola Wojtyłę personalizm integralny.
Myśl tę podjął także ks. prof. Gabriel Richi Alberti z Uniwersytetu San Dámaso w Madrycie, zauważając, że Wojtyła już jako młody biskup był przekonany, że chrześcijański personalizm jest fundamentem doktryny etycznej. W przeżywanym obecnie okresie „epokowej zmiany”, szerzenia się posthumanizmu i transhumanizmu, chrystocentryczny humanizm Jana Pawła II jawi się jako „znak sprzeciwu”, ale także jako „światło w tunelu”. Jest to humanizm, który odzwierciedla religijną naturę człowieka, ale jednocześnie ukazuje znaczenie wiary w konkrecie ludzkiego życia. Wskazuje, że człowieka jako homo sapiens i jednostka wolna, realizuje się w odpowiedzialności za prawdziwe dobro i w zdolności do stania się darem dla drugich. Mówca zaznaczył, że Europa potrzebuje świadków wiary, która staje się żywa w nas i przez nas.
Łączyć ewangeliczne przesłanie z codziennym doświadczeniem
Historyk z Uniwersytetu San Pablo w Madrycie, prof. José Luis Orella mówił o pielgrzymowaniu do Santiago de Compostela jako czynniku formowania się tożsamości europejskiej. Zwrócił uwagę na fakt, że „Camino Jacobeo” stanowiło element reformy gregoriańskiej i romanizacji Kościołów patriarchatu łacińskiego. Zwyczaj pielgrzymowania wpływał także na kształtowanie się misyjnej gotowości Kościoła hiszpańskiego. Tysiące Hiszpanów było gotowych opuścić swój kraj, by ewangelizować świat. Pielgrzymowanie do Santiago stanowiło również środek poznawania i jednoczenia Europy. Profesor Orella zauważył, że Jan Paweł II dowartościował czynnik historyczny w swoim pielgrzymowaniu po świecie, nawiązując do dziejów i rocznic odwiedzanych społeczności.
Elena Ascoli, dominikanka ze Wspólnoty Ganghererto (Toskania), przedstawiła temat „Katarzyna ze Sieny i jej antropologia”. Siostra podkreśliła, że święci pomagają nam w zrozumieniu sensu własnego życia, a św. Katarzyna ukazuje walor antropologii otwartej na dialog z Bogiem. Bez duchowego odniesienia stajemy się „funkcjonariuszami” doczesnych spraw. „Człowiek technologiczny” jest niespokojny, nie odnajduje się w świecie, w którym żyje. Jego historia zamyka się w „pomieszczeniu bez okien”. Nawiązując do takich myślicieli jak V. Frankl, J. Ortega y Gasset czy M. Buber podkreśliła, że podobnie jak św. Katarzyna wskazali oni na potrzebę i znaczenie życia duchowego. Serce ludzkie może stać się izdebką będącą kawałkiem nieba, jeśli jest to miejsce obecności Boga. Dzięki tej wewnętrznej sile Katarzyna, osoba świecka i tercjarka, wpływała na życie Kościoła. Jej wizja człowieka duchowego, a zarazem zaangażowanego w codzienne życie stanowi przykład dla mieszkańców Europy.
Wykład Francisco Javier Fermín OCD, znawcy duchowej i naukowej spuścizny Edyty Stein był odpowiedzią na pytanie, dlaczego Jan Paweł II ogłosił ją patronką Europy w 1999 r.? Była ona świadkiem skomplikowanych procesów i przemian minionego stulecia, również w odniesieniu do rozumienia społecznej roli kobiety, jej roli w Kościele. Była także świadkiem dramatów, których negatywnym symbolem stał się holokaust Żydów. Jako filozof dążyła do obiektywnej prawdy o osobie ludzkiej i obronie jej godności. Uczyła budowania mostów pomiędzy ludźmi w oparciu o empatię, czyli zdolność rozumienia drugiej osoby. Święta Benedykta do Krzyża ukazuje, że kształtowanie i rozwój człowieka jako osoby jest drogą budowania Europy. Prelegent zwrócił także uwagę na pisma Stein dotyczące problematyki społecznej, politycznej i edukacyjnej, które mogą pomóc nam w rozumieniu aktualnej sytuacji. Prof. Fermín podkreślił, że trzy kobiety ogłoszone przez Jana Pawła II patronkami, Brygida ze Szwecji, Katarzyna Sieneńska i Edyta Stein były kobietami, które kontemplację Boga łączyły z działaniem: contemplatio et actio, co też jest szczególnym zadaniem ludzi wierzących dzisiaj.
Zdzisław Kijas OFM Conv., z Papieskiego Uniwersytetu Jana Pawła II w Krakowie mówił o św. Maksymilianie Kolbe i europejskiej tożsamości. Przypomniał, że jest to pojęcie złożone i jego rozumienie podlega zmianom, co odzwierciedla się również w procesie formowania się „ducha europejskiego”. Maksymilian wniósł swój wkład w rozwój tożsamości europejskiej przez obronę wartości moralnych i przez czyny miłosierdzia wobec rosnących przejawów egoizmu. Jego śmierć w Auschwitz była konsekwencją życiowej drogi, a jego poświecenie stanowiło siłę zdolną do przebudzenia sumień. Heroiczny akt miłosierdzia św. Maksymiliana Kolbe wyraża „sedno” tożsamości chrześcijańskiej Europy. Miał on miejsce w Auschwitz, które pozostanie w ludzkiej pamięci jako zaprzeczenie i podeptanie duchowym wartości europejskich, będąc zarazem przestrogą dla kolejnych pokoleń.
Chrześcijańska wiara i kształt Europy
Prof. Carmén Álcaraz Alonso z Uniwersytetu San Dámaso w Madrycie poruszyła temat „rodziny jako drogi ku tożsamości europejskiej”. Zwróciła uwagę na kształtowanie się wizji Europy i jej kultury w młodym Wojtyle. Na ten proces złożyły się doświadczenia rodzinne, dzieje ojczyny i Europy, którą poznawał poprzez dzieła poetów i myślicieli z krajów europejskich, przez naukę języków, ale także przez podróże odbyte podczas studiów w Rzymie, po Włoszech, Belgii i Francji. Europa – w jego ujęciu – posiadała pewien profil „macierzyństwa i ojcostwa”, stanowiła kulturową „glebę’ płodności, dawania, przekazywania życia i wartości z nim związanych. Dzięki swej historii, poprzez rozwój kulturowy Europa stała się „latarnią cywilizacji” – jak wyraził się papieża w Santiago de Compostela (1982). Niestety dziś Europa znajduje się w duchowym i kulturowym kryzysie, który ujawnia się także kryzysem rodziny. Profesor zwróciła uwagę, że wspólny europejski dom nie utrzyma się długo na ruinach powstałych z redukcjonistycznego traktowania człowieka i rodziny. Trzeba powrócić także do etosu rodziny jako podstawowej wspólnoty ewangelizującej – podkreśliła na zakończenie.
Prof. Rocco Buttiglione podjął temat „duchowego powołania Europy i politycznego pragmatyzmu”. Zwrócił uwagę, że chrześcijaństwo potwierdzało powszechne braterstwo ludzi i narodów. Zaznaczył, że pojęcie „naród” ma znaczenie kulturowe, a nie etniczne. Europa stanowi pewną jedność kulturową, ale równocześnie różnorodność, w której osoba ludzka zachowuje nadal centralne miejsce. Jan Paweł II pozostawił pewną wizję całości Europy, wspólnoty wspólnot, która została odrzucona, ale nie stworzono żadnej alternatywy. Podkreślił, że istotną rolę odgrywa to, kim jesteśmy jako ludzie wierzący, nasze braterstwo i świadectwo jako ludzi komunii. Nie wyklucza to jednak, że przygotowuje się strategie działania w obszarze politycznym.
Sympozjum zostało zorganizowane przez Katedrę Jana Pawła II, powołaną do istnienia w 2018 r. przez Papieski Uniwersytet Jana Pawła II w Krakowie i Uniwersytet Mistyki w Avila, gdzie jest jej siedziba. Ma ona za zadanie prowadzić z perspektywy duchowości badania dotyczące nauczania św. Jana Pawła II, a także kierując się jego inspiracją podejmować tematy związane z relacją pomiędzy duchowością a różnymi dziedzinami teologii, życia religijnego i społecznego. Z działalnością katedry związany jest także Ośrodek Dokumentacji i Studium Pontyfikatu JPII w Rzymie.
Ks. Andrzej Dobrzyński
Więcej zdjęć na Flickr
Fot. Universidad de la Mística, Ávila