Ładem – domy i narody słyną
z jego upadkiem domy i narody giną
Pan Tadeusz, Księga I, Gospodarstwo
Czy my jeszcze dziś wierzymy w sens tych słów i możliwość budowania w oparciu o nie lepszego świata? Powyższe słowa oraz inne fragmenty Pana Tadeusza, słynnej epopei narodowej, przez specjalną aplikację można w rękopisie wyświetlić na ekranie, powiększyć, przerzucać strony poematu, wybrać do przeczytania dowolną księgę – gdzie? W centrum Wrocławia, w kamienicy Pod Złotym Słońcem (w Rynku 6), mieści się Muzeum Pana Tadeusza Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, które zorganizowało wystawę „Inne strony rękopisu Pana Tadeusza”. Ekspozycję zainaugurowano 29 września br. uroczystym wernisażem, podczas którego po raz pierwszy w Polsce zaprezentowano wszystkie zachowane karty brudnopisu i czystopisu poematu Adama Mickiewicza.
„Odkradziony” brulion
W wystawie obok autografu epopei, zwanego „rękopisem dzikowskim”, który jako klejnot ossolińskich zbiorów rękopiśmiennych, wpisany został na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata, zgromadzono jeszcze innych 18 zachowanych kart, przechowywanych w różnych muzeach. Eksponowany jest wśród nich również fragment brulionu ofiarowany Janowi Pawłowi II, który był kiedyś własnością Ignacego Domeyki. Domeyko należał do kręgu najbliższych przyjaciół Mickiewicza, a w okresie pisania Pana Tadeusza był niemal codziennym jego gościem. Pilnie śledził powstawanie poematu, a kiedy spostrzegł, że Mickiewicz przepisuje na czysto brulionową wersję pierwszych pieśni, w obawie by jej nie zniszczył, „odkradł” poecie pierwsze przepisane karty. Wyjeżdżając w 1838 r. do Chile zabrał ze sobą ósmą kartę rękopisu.
Jest to kartka pożółkłego papieru, wzdłuż prążkowanego, o wymiarach 16×22 cm, obustronnie zapisana, obejmująca tekst księgi I, ww. 632-708. Na osobnej kartce Domeyko zanotował własnoręcznie w języku hiszpańskim dedykację: „Autograf polskiego poety Adama Mickiewicza jest fragmentem jego najlepszego poematu Pan Tadeusz, w którym autor w sposób budzący zachwyt odmalowuje życie domowe, zwyczaje i charakter narodowy Polaków. Ofiarowany Panu Miguel Luis Amunátegui przez jego przyjaciela Ignacego Domeykę, przyjaciela i towarzysza Adama Mickiewicza. Santiago, 27 kwietnia 1872”.
Przyjaciel Domeyki musiał doceniać wartość ofiarowanej mu wówczas niewielkiej ćwiartki papieru, skoro wraz z dedykacją dotrwała ona w tak dobrym stanie do dziś. Nie udało się ustalić, jaka drogą autograf Mickiewicza ze zbiorów rodziny Amunátegui trafił do Sergia Fernandeza Larraina, chilijskiego uczonego i dyplomaty. To właśnie w jego imieniu (110 lat później), 10 marca 1982 r. ks. Michał Poradowski w czasie audiencji generalnej w auli Pawła VI ofiarował rękopis Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II.
Epopeja w kosmosie
Drugą ciekawostką wypożyczoną z rzymskiego Ośrodka Pontyfikatu i prezentowaną we Wrocławiu wśród różnych wydań Pana Tadeusza jest miniaturowa książeczka, zawierająca fragment epopei – I księgę Gospodarstwo. Jest to reprint pierwszego wydania (Paryż 1834) wykonany przez Zakłady Graficzne Dom Słowa Polskiego w Warszawie, w czerwcu 1978. Jako jedną z prywatnych rzeczy, miał ją w 1978 r. pierwszy polski kosmonauta Mirosław Hermaszewski w kosmosie. Zaś 21 sierpnia 1993 r. tę cenną dla siebie pamiątkę, z odręcznym wpisem i pieczęcią wręczył Janowi Pawłowi II, podczas spotkania w Castel Gandolfo.
Wydarzenia towarzyszące
Wrocławska wystawa jest nie tylko opowieścią o losach rękopisu poematu Mickiewicza, pozwala również w nietypowy sposób zaznajomić się z problematyką interpretacji dzieła oraz procesem jego powstawania. Dzięki zestawieniu brudnopisu, czystopisu i tekstu znanego ze publikacji możemy prześledzić, wprowadzane przez Wieszcza wielokrotne zmiany i poprawki tekstu poematu. W programie wystawy zaplanowano wiele wydarzeń towarzyszących, m.in. oprowadzenie kuratorskie, warsztaty rodzinne, warsztaty z grafologiem czy zajęcia pisarskie. Wydana została również publikacja przybliżająca losy kart rękopisu wraz z ich wizerunkami, a także kopia zeszytu zawierającego czystopis Ksiąg I-III oraz początek Księgi IV – Pana Tadeusza. Wystawa potrwa do 5 listopada br. Zapraszamy!
R.S