W zbiorach Ośrodka Dokumentacji i Studium Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie uwagę zwraca zespół eksponatów pochodzący z prywatnych zbiorów księdza Jerzego Langmana (1903–1982), który był historykiem sztuki, wykładowcą akademickim, a przy tym erudytą, znawcą Wiecznego Miasta oraz kolekcjonerem.
Po śmierci księdza Langmana w 1982 roku spadek przejął jego brat Wojciech – wykonawca testamentu, który w następnym roku część kolekcji złożył najpierw w depozycie do Ośrodka Dokumentacji i Studium Pontyfikatu, a w czerwcu 1990 roku, na dzień przed swoją śmiercią oficjalnie podarował owe zbiory.
Kolekcja obejmuje przede wszystkim rzeźby (głównie odlewy – repliki w brązie, ale również w drewnie i gipsie), grafiki (drzeworyty, linoryty, litografie, ksylografie), obrazy (olejne, akwarele, tempery – na płótnie oraz na desce), witraż oraz projekty witraży na kartonach. Jeśli mowa o temacie tychże dzieł to dotyczy on przede wszystkim sztuki sakralnej, ale zdarzają się poszczególne egzemplarze przedstawiające: portrety, akty oraz postaci mitologiczne. Przekazanych zostało ponad sto artefaktów, które są efektami twórczości czternastu malarzy, osiemnastu rzeźbiarzy (oraz kilkorga artystów niezidentyfikowanych), wśród nich między innymi: Konstanty Brandel, Ernest Edmund Kosmowski, Stefania Ordyńska-Stadnik, Krystyna Wróblewska, Kazimierz Zielekiewicz (Caziel), Jadwiga Bohdanowicz-Konczewska, Oskar Sosnowski.
Największą estymą Jerzy Langman darzył rzeźby swojego ojca – Zygmunta. Stał się nie tylko opiekunem jego twórczości, lecz także dokładał wszelkich starań, by zachować pamięć o nim.
Zygmunt Langman
„Urodziło się to Fidiaszowe dziecko z ojca rzeźbiarza i matki zacnej niewiasty, z ojca rękę do dłuta stworzoną, z matki poczciwą, gołębią duszę wziąwszy” – tak o Zygmuncie Langmanie napisano w nekrologu po jego śmierci. Urodził się 4 marca 1860 roku. Po ukończeniu Gimnazjum św. Anny w Krakowie, rozpoczął naukę w klasie rzeźby w Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Walerego Gadomskiego i Marcelego Guyskiego. Następnie kontynuował edukację w Monachium i w Rzymie u Giulia Monteverdego. Specjalizował się w sztuce religijnej i dekoracyjnej. Najważniejsze realizacje Langmana dotyczą przede wszystkim prac prowadzonych w kościołach między innymi w: Krakowie, Przemyślu, Wadowicach, Tarnowie i Płocku, tworzył także rzeźby dla gmachów publicznych i kamienic głównie w stolicy. O pamięć ojca dbał głównie jego syn Jerzy, dzięki któremu do rzymskiego Ośrodka Dokumentacji i Studium Pontyfikatu Jana Pawła II trafiło dwadzieścia trzy odlewy w brązie rzeźb autorstwa Zygmunta Langmana. Kolekcję można podzielić na pięć działów, mając na względzie tematykę: portretowe, religijne, mitologiczne, alegoryczne i krajobrazowe.
Wśród podarowanych artefaktów przyciągają uwagę dwie rzeźby (z czterech) ukazujące Madonnę dłuta Langmana.
Matki Bożej z Dzieciątkiem, odlew z 1962 roku
Pierwszym wizerunkiem Matki Bożej z Dzieciątkiem (sygn. 06557/Rz; 27⨯15⨯11 cm) jest odlew wykonany w Rzymie w 1962 roku i ukazuje postać Maryi w pozycji klęczącej, z Synem w ramionach i opadającymi fałdami płaszcza, Dzieciątko rozkłada ręce, a nad ich głowami znajdują się talerzowate nimby. To ujęcie Madonny okazało się być często wykorzystywane, ponieważ można je spotkać nie tylko w zbiorach Ośrodka, lecz także jako element wieńczący tablicę poświęconą pamięci architekta Tomasza Prylińskiego wmurowaną w ścianę Kaplicy Świętej Zofii w kościele pw. św. Krzyża w Krakowie; jako element grobowca rodzinnego Prylińskich i Kieszkowskich na cmentarzu Rakowickim, na epitafium pamięci Jana I Goetza w kościele parafialnym pw. Świętej Trójcy w Okocimiu, a także – zgodnie z wolą Jerzego Langmana – na grobie rodzinnym Langmanów na cmentarzu Prima Porta w Rzymie, a ten wybór uargumentował słowami:
Ale rzeczą, która najbardziej łączy ich [braci: Andrzeja i Antoniego – J.S.] pamięć z domem rodzinnym to rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus, którą wyrzeźbił nasz ojciec Zygmunt przed siedemdziesięciu laty. Przed tą rzeźbą w domu modliliśmy się codziennie (zob. Jerzy Langman, Grób brata, „Sodalis” 1969, nr 4, s. 126).
Popiersie Bożej Rodzicielki z Jezusem, 1908 rok
Druga figura (sygn. 06556/Rz; 27⨯23⨯10 cm) pochodzi z około 1908 roku i prezentuje popiersie Bożej Rodzicielki z Jezusem. To konkretne przedstawienie łączy się z rzeźbami o charakterze alegorycznym, ponieważ ich oryginały pierwotnie były umieszczone na tablicy poświęconej pamięci Henryka Kieszkowskiego (1821–1905), teścia Tomasza Prylińskiego, ziemianina, posła oraz współzałożyciela i dyrektora Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie. Marmurowe epitafium wmurowano w ścianę północnej nawy kościoła Świętej Trójcy na krakowskim Starym Mieście. Zostało wykonane w stylu gotyckim i zawiera portret zmarłego w formie płaskorzeźby wraz z alegorycznymi atrybutami związanymi z jego wykonywanym zawodem. Prostokątną tablicę wieńczą maswerki i ostry łuk, w którym – w niszy kształtu trójliścia – została wpisana figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, a po bokach są kwiatony. Wspomniane alegoryczne rzeźby znajdują się w niszach, pod baldachimami. Do czasów współczesnych przetrwała tylko jedna. Po lewej stronie zachowała się postać symbolizująca Przemysł, po prawej powinna znajdować się figura kobiety, która uosabiała Handel. W zbiorach Ośrodka zachowały się odlewy w brązie obu posągów. Przemysł (sygn. 06563/Rz; 44⨯12⨯8 cm; 1908) ukazuje postać mężczyzny w roboczym fartuchu, w ręce trzyma duży młot. Handel (sygn. 06562/Rz; 44⨯10⨯9 cm; 1908) prezentuje postać kobiecą w długich szatach, ze szkatułką w dłoni. Ostatnia figura ma o tyle większe znaczenie, że nie przetrwała w krakowskiej świątyni i odlew z Ośrodka pomaga w zobrazowaniu tego, jak pierwotnie wyglądało to epitafium.
Może ten wycinek zbiorów zachęci do zapoznania się z pozostałymi rzeźbami sztuki. Zygmunt i Jerzy Langmanowie wybrali dwie różne ścieżki wspierania polskiej kultury – pierwszy poprzez dołożenie własnej twórczości w zasób dziedzictwa narodowego, drugi jako historyk sztuki i opiekun twórczości ojca i innych artystów.
Dr Justyna Staroń
***
Tekst stanowi fragment referatu wygłoszonego podczas XLI Sesji Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie, która odbyła się w Lublinie, w dniach 14–18 września 2019 roku. Artykuł w poszerzonej wersji będzie opublikowany w tomie pokonferencyjnym.